TXISTUA

Txistua, tradizioz Fa sostenituan afinatua, hiru zulodun txirularen euskal aldaerak da, Euskal Herriko musika tresna tradizionaletatik garrantzitsuenetarikoa. 

Txistu handia Si naturalean afinatua dago eta handiagoa da.

Soinu-tresna honi buruz dokumentazio ugari dugu. Batzuen ustez, lehen aztarna Nafarroa Beherako isturitzeko "Laminazilo! leizean agertutako hezurrezko txilibitua da.

Bere jatorria Erdi Aroko eta Pizkundeko koblakaritzan dagoen arren, bere egintzan erabilitako material desberdinez baliatzean eboluzionatu egin du. Erabilitako materialen artean hezurra, egurra, plastikoa, metala edo ABSa daude. Berrikuntzarik handiena metalezko fita gehitzea izan zen.

Hezurrezkoak, kanaberazkoak eta bertako zurezkoak topatu dira, baina gaur egun egur exotikoagoekin fabrikatzen dira. Jesuiten idatzizko tradizioagatik, XVIII.mendeko  laginak ezagutzen ditugu; garai honetan ikus daiteke zuloen arteko distantzia gaur egungoaren desberdina zela.

XVIII. eta XIX. mendeen  artean txistua errezitaldietan eransten saiatu ziren, eta XX.mendean errekonozimendu ofiziala lortu zuten haren irakaskuntzak eta praktikak. 

1927an lehen txistulari elkartea sortu zen, Arraten (Eibar), ehun musikari baino gehiagorekin. Harrezkero, txistularien jagolea Arrateko Ama Birjina da.

Txistua esku bakarraz jotzen da, ezker eskuaz. Hatz nagia eraztunean sartzen da, txistua eror ez dadin. Beste bi behatzak (hatz luzea eta erakuslea), goiko bi zuloetan joaten dira, behatz lodia, atzeko zuloan eta behatz txikia sostenitu eta bemolak egiteko erabiltzen da txistuaren azpiko zuloan kokatuz.

TRIKITIXA

Trikitixa botoidun akordeoi diatonikoa da, italiar jatorrikoa. Euskal Herrian XIX.mendetik erabiltzen den haizezko instrumentua da. Europan eta Ameriketan ere ezaguna da, aldaera askorekin.

Gehienetan  panderojole baten laguntzaz jotzen da. Berez, bikote horrek sortzen duen musika motari esateko erabili da trikitixa izena. Erromeria guztietan dagoen instrumentua da.

Teoriarik zabalduenak dio tresna hau Alpeetatik etorri zela, Frantzia eta Italia arteko mugatik. Euskal Herrian, hainbaten ustez Bizkaitik Gipuzkoara egin zuen zabaltze prozesuak.

Trikitixa gutxietsia eta gaizki ikusia zegoen jendartean: Apaizek "infernuko hauspoa" esaten zioten, gazte jendea dantza lotuan egitera tentatzen baitzuen, Elizak dantza horiek debekatzen zituen garaietan. Eliza, udala eta gobernu zibila baturik zeuden eskusoinuaren kontrako gerra batean, erromeriak debekatuz eta kasuren batean, baita dantzariak eta musikariak atxilotuz ere. Gainera, "soinu handiak", hau da, akordeoiak "soinu txikiak" baino ospe handiagoa zuen jendartean, akordeoilariak solfeoa ikasitakoak izaten zirelako gehienetan, besteak ez bezala.

IKURRINA

Ikurrina Euskal Herriko bandera eta ikur nagusia da. Oinarri gorriaren gainean, gurutze zuri zuzen batez eta gurutze berde zeihar batez osatua dago. Luis Aranak marraztu zuen 1894. urtean.

Bizkaia irudikatzeko sortua, laster alboratu zen hasierako esanahi hura, Euskal Herri osoaren ikurtzat hartzen hasi baitzen. Arana ez zegoen bilakaera horrekin ados. Horregatik, 1907. urtean zazpi bandera berri marraztu zituen Luis Aranak: Euskal Herriarentzat orokor bat (Euskadiko Konfederazioaren Bandera) eta sei lurraldeentzat bana (Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Lapurdi, Nafarroa eta Zuberoa). Proposamen horiek, baina, ez zuten arrakastarik izan.

Aznar sailburu sozialistaren proposamenez 1936. urtean Euskadiko bandera ofizialtzat hartu zen. Hala ere, Aranatarren hasierako neurriak egokitu behar izan ziren, Victor Bilbao Goioagaren ehungintza-gizonaren aholkuei men eginda. Izan ere, jatorrizko neurriei eutsiz gero, ikurrina nekez ikusiko zen urrunetik, batez ere gurutze berdea oinarri gorriaren gainean. Horrela, ikurrin osoaren luze-zabalera mantenduta (500 x 280), gurutzeen zabalera 43 cm-ra handitu zuten.

Francok1939an legez kanpo utzi zuen, eta diktadura osoan ikurrina debekatua egon zen Hegoaldean, baina Ipar Euskal Herrian arazorik gabe erabili zen.

1977an berriro legeztatu zuten ikurrina Espainiako legedian, eta Euskal Autonomi Erkidegoko bandera ofizialtzat hartu zen, nahiz eta lehenagotik Euskal Herri osoaren ikurtzat erabili den eta erabiltzen den.

LAUBURUA

Ikur honek eguzkia irudikatzen du, zenbait adituen ustez, eguzki izpiak eta honen mugimendu birakaria era sinbolikoan agertuz. Antzinako euskal erlijioaren seinale, Ama Lurra eta Eguzkia gurtzen ziren garaietakoa. Beste hainbat euskal ikurrek ere irudikatzen dute eguzkia, zurezko kutxa eta hilarrietan zizelkatuak sarriago ikusten ditugunak.

Nahiz eta euskal ikur zabalduenetakoa izan, ez da erabili inongo armarri edo banderan, hau da, ez du XX.mendea arte inolako erabilera instituzionalik izan. Gaur egun sarri erabiltzen da "euskalduntasuna" adierazteko, balio kulturala baitu, ez politikoa. Askotan agertzen da "euskal" jatorriko produktu eta dekorazioan.

Lauburuak harreman estua du zelten gurutze gaeliko eta hiruburuekin, baita ere arioen esbastika ikurrarekin (Indian erruz erabilia, hindu erlijioan, gero naziek hartu eta endekatua). Ahaide urrunagoak ere baditu, Txina eta Koreako hainbat tenplutan agertzen da bizitza edo zortearen ikurra, esaterako.

Bertsolaritza

Bertsoa kantatuz, errimatuz eta neurtuz burutzen den berbaldi bat da. Doinua, errima eta neurria bertsoaren alderdi teknikoak baino ez dira.

Jatorriaren arabera, bertso doinuak hiru kategoriatan sailkatzen dira:

• Usadiozko doinu herrikoiak
• Neurriz parera datozen doinu berriak
• Propio osatutako doinuak

Musika-tresnen laguntzarik gabe kantatzeko, bertsolariak ahots sendo eta belarri ona behar duela izan pentsa daiteke, baina adituen esanean "komunikazioaren arrakasta edo porrota ez dago bertsolariaren ahotsaren kalitatearen baitan, aukeraturiko doinuaren eta hura kantatzeko moduaren egokitasunean baizik".

Bertsoa puntutan zatitzen da eta puntu bakoitzak, neurriaren arabera, silaba-kopuru jakin bat izango du. badira beste neurri batzuk, koplak, tradizio handia dutenak eta oso erabiliak direnak eskerako eta errondarako (kopla handia eta kopla txikia).

Errimak berriz, pobreak edo aberatsak bereizten dira. Burua eta ordua hitzek errima pobrea osatzen dute eta, aldiz, elizan eta gerizan hitzek errima aberatsa. Baina errima eta neurria bertsolariarentzat arau edo muga diren arren, laguntza-bide ere izan daitezkeela esaten da.

Maialen Lujanbiok 2009-12-13 bota zuen bertsoetako bat:

Min­bi­zia duten bi haur ikusten dituzu pasiloetan gurpildun aulkiekin lasterketakegiten.

Egiten dute irrifar eta
begitan dute diztira
Etsitzen dute nahiz ta lagunak
eta eskola desira
Denborarako egin zieten
laguntxoei despedida
Ta orain biak hemen dabiltza
juerga, salto, buelta, biba!
Tututxo batek lotuta dauzka
oxigenoan harira
Baina kontentu ta lasai daude
jolas hoietan argi da
Ta maitasuna behar dutenak
euren gurasoak dira

Hona hemen Maialen Lujanbio bertsolari hernaniarrak Euskal Herriko garaile egin ondoren bota zuen bertsoa:

Oskorri

Oskorri euskal folk musika taldea da, hauek euskal kulturarekin zerikusi handia dute.


70. hamarkadan hasi zen Bilbon, hau da Espainiako transizio garaian. Estatuko folk talderik zaharrenetakoa da. Beraien hasierako letrak politiko samarrak ziren, normalean Gabriel Arestiren poemak erabiltzen zituzten. Urteak pasa ahala, letren zentzua aldatzen joan dira, hau da, politika gutxiago sartzen dute beraien letretan. Beraien kantarik famatuenak hauexek dira: Euskal Herrian euskaraz, Furra Furra, Gora ta gora beti...

Oskorriren partaideak honako hauek dira:
-Natxo de Felipe: Bilbon jaio zen 1949an. Ahotsaz gain gitarra eta perkusioa ere jotzen ditu.
-Anton Latxa: Bilbon jaio zen 1951n. Guitarro jo eta abesten du.
-Bixente Martinez: Eibarren jaio zen 1954ean. Guitarra eta mandolina jotzen du. Natxo eta Antonekin batera, hasieratik gelditzen den bakarra da.
-Xabier Zeberio: Tolosan jaio zen. Biolin jolea da eta oskorriz gain beste talde batean dago Alos Quartet.
-Gorka Escauriaza: taldeko bajoa da.
-Iñigo Egia: taldeko perkusiojolea da.
-Josu Salbide: alboka, txirula eta gaitajolea da.

Lehenengo kontzertua 1971n eman zuten Deustoko unibertsitatean. Kontzertu arrakastatsua izan zen. Guztira 22 diska dituzte, horietatik 19 diskat eta 3 umeentzat.


Hona hemen beraien kanta batzuk:

Informazio gehiago:
http://www.oskorri.com/

Kaixo!!

Blog hau euskal kultura eta musikarekin lotuta joango da. Horretarako, bideoak, argazkiak... jarriko ditut.

Espero det zuen gustukoa izatea!!!